อะไรเป็นคำอธิบายการเกิดของมนุษย์

ความคิดเห็นต่อการบรรยาย

Harari ได้พูดถึงเรื่องราวของมนุษย์ช่วงก่อนหน้านี้ 70,000 ปี ที่ไม่มีความสลักสำคัญอะไรกับสิ่งมีชีวิตใดเลย ทว่า ปัจจุบันนี้เราสามารถครองโลกได้ และคำถามคือ “เรามาจากตรงนั้นได้อย่างไร” และ “เราปรับเปลี่ยนตัวเองจากลิงธรรมดา มาเป็นเจ้าของธุรกิจต่าง ๆ และมาเป็นคนวางแบบแผนให้กับโลกใบนี้ได้อย่างไร”.

มันมีสิ่งหนึ่งที่ทำให้เราทุกคนรู้สึกพิเศษ แถมยังมีความสลักสำคัญอย่างยิ่ง ไม่ว่าจะเป็นร่างกายของเรา สมองของเรา และอีกหลายสิ่งที่เป็นของเรา มันทำให้เราอยู่เหนือชั้นกว่าสัตว์อื่นทั่วไปแต่ในความจริงบนปัจเจกชน เราทุกคนกลัวที่จะเหมือนลิงชิมแปนซี ความแตกต่างระหว่างมนุษย์และลิงชิมแปนซีไม่ใช่ในระดับปัจเจกชน แต่มันอยู่บนกลุ่มชนมากกว่า.

ยกตัวอย่างเช่น มดที่สามารถสร้างรังมดได้ และสามารถทำให้ทุกตัวร่วมมือกันเพื่อสร้างสิ่งเดียวกัน แต่มันขาดการยืดหยุ่น เปรียบกับสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่มีความยืดหยุ่นมากกว่า แต่ขาดการร่วมมือเพื่อสร้างสิ่งเดียวกับเหมือนมด ซึ่งมนุษย์มาตอบโจทย์ในปัญหานี้ว่ามีทั้งการร่วมมือกันและมีความยืดหยุ่นมากกว่า.

ถ้าเกิดให้ลิงชิมแปนซีไปอยู่ในที่หนึ่งเป็นจำนวน 100,000 ตัว แล้วกลับกัน ถ้านำมนุษย์ไปอยู่ 100,000 คน ความแตกต่างก็คือลิงจะมีแต่ความวุ่นวายโกลาหลเต็มไปหมด ซึ่งแตกต่างกับมนุษย์ที่ต่อให้จำนวนมากกว่า ก็จะมีความสงบมากกว่า นี่คือความสำเร็จของมนุษย์ที่จารึกในประวัติศาสตร์ เช่น การสร้าง พีระมิด หรือสามารถไปเหยียบดวงจันทร์ได้.

การที่เราร่วมมือกันมันคือการที่เราไม่จำเป็นต้องรู้จักกันก็ได้ มันคือการที่เราสามารถสื่อสารกัน ไว้ใจซึ่งกันและกัน ผ่านหน้าที่ที่ทุกคนได้รับมอบหมาย มนุษย์แตกต่างกับสัตว์อื่นตรงที่ไม่จำเป็นต้องสื่อสารตลอดเวลา ไม่จำเป็นต้องอธิบายถึงเรื่องที่พบเจอมา และที่สำคัญไม่จำเป็นต้องนั่งคำนึงว่าคนที่เราคุยด้วยดีหรือไม่ดีอย่างไร.

มันคือคำตอบว่าทำไมมนุษย์ถึงครองโลกได้ ก็เพราะเรามีการควบคุมคนได้มากกว่าและสามารถยืนหยุ่นกว่านั่นเอง แล้วคำถามต่อไปที่มันขึ้นมาทันที สำหรับคนที่ต้องการอยากรู้ว่า “เราทำแบบที่เราทำได้อย่างไร” และ “อะไรเป็นตัวที่กำหนดเราให้เป็นคนที่ร่วมมือกันได้” คำตอบก็คือการที่เรามีจินตนาการ เราสามารถร่วมมือกับคนแปลกหน้าอย่างนับไม่ถ้วน เพราะทุกคนอยู่ตัวคนเดียวท่ามกลางสัตว์ต่าง ๆ ในโลกใบนี้ที่สร้างเรื่องราวมาให้เชื่อถือกัน ตราบใดที่ทุกคนยังเชื่อในเรื่องเดียวกันอยู่ ทุกคนก็ยังจะอยู่ภายใต้อำนาจ หรือกฎของเรื่องนั้น ๆ อยู่.

มนุษย์สามารถเชื่อเรื่องที่จินตนาการขึ้นมาได้ นั่นคือความแตกต่างระหว่างสัตว์ทั่วไป คุณไม่สามารถบอกให้ลิงเชื่อว่า “ถ้าลิงให้กล้วยกับคุณ แล้วคุณบอกกับลิงว่าตายไปเจ้าจะได้ไปอยู่บนสวรรค์ที่มีแต่กล้วยเต็มไปหมด” ก็เพราะว่าลิงไม่เห็นในสิ่งที่คุณพูด แต่มนุษย์สามารถเชื่อแบบนั้นได้ก็เพราะจินตนาการนั่นเอง แล้วการที่มนุษย์ร่วมมือกันสร้างสิ่งมหัศจรรย์ของโลกขึ้นมาได้ ไม่ว่าจะเป็นโบสถ์หรือวิหารใด ๆ ก็ตาม ล้วนแต่เกิดจากความเชื่อแบบเดียวกันและศรัทธาแบบเดียวกัน.

แล้วการที่มนุษย์สามารถร่วมมือกันได้ดีก็เพราะเราสามารถเชื่อสิ่งที่เรียกว่านามธรรม มากกว่ารูปธรรม ถึงแม้ว่าสิ่งที่เป็นรูปธรรมจะดูชัดเจนกว่าก็ตาม การที่มีการสอดแทรกนามธรรมเข้าไปในความเชื่อเชิงลึกไม่ใช่การมาผ่าตัดดูอวัยวะภายในของมนุษย์ว่า มนุษย์มีอะไรที่แตกต่างกัน ความแตกต่างคือเรื่องราวที่เป็นนามธรรมมันคือคำตอบของเรื่องนี้ โดยไม่ว่าจะเป็นเรื่องของเศรษฐศาสตร์ การเมือง หรือทุก ๆ บริบทของโลกใบนี้ ก็ล้วนสร้างสรรค์นามธรรมให้ก่อเกิดความศรัทธาขึ้นมา.

รูปแบบของการแลกเปลี่ยนเงินกันนั่นก็แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่านี่ไม่ใช่รูปธรรมเลย มันคือนามธรรมล้วน ๆ รวมถึงมูลค่าของกระดาษก็ไม่สามารถบอกราคาได้ว่าเท่าไร จนกระทั่งมีคนที่เป็นปรมาจารย์ของการเล่าเรื่องนั่นคือ “เจ้าหน้าที่แบงก์รายใหญ่” และคนที่มีอำนาจมากมาย ยกตัวอย่าง เช่น ลิงชิมแปนซีที่ต้องการกล้วย ถ้าคุณให้กระดาษที่เรียกว่าเงินให้กับมัน มันจะไม่เข้าใจว่าเราให้มันทำไม ก็เพราะมนุษย์เชื่อกันโดยสามัญว่ากระดาษนี้คือเงิน แล้วเงินสามารถแลกเปลี่ยนของกันได้ แล้วก็มีแต่มนุษย์ด้วยที่เชื่อเรื่องแบบนี้.

เงินทองคือเรื่องเล่าที่ประสบความสำเร็จมากที่สุดเรื่องหนึ่ง มันคือสิ่งที่ถูกสร้างมาให้กับมนุษย์เพราะว่ามันคือเรื่องเดียวที่ทุกคนยังคงเชื่อตรงกันอยู่ ไม่ว่าทุกคนก็ไม่ได้เชื่อทุกเรื่องว่ามีจริงกันทั้งหมดว่าพระเจ้าอาจจะมีจริง สิทธิมนุษย์อาจจะมีจริง ชาตินิยมอาจจะมีจริง แต่ทุกคนเชื่อว่าเงินคือสิ่งที่มีจริงแท้แน่นอน.

ความเป็นจริงก็คือมนุษย์มีความจริงคู่ขนานมีทั้งนามธรรมและรูปธรรม ส่วนสัตว์อื่นจะเชื่อเรื่องรูปธรรมอย่างเดียว สิ่งที่มนุษย์สามารถเชื่อเรื่องที่มองไม่เห็นก็เพราะเรื่องเล่าขานกันมาอย่างยาวนาน มันฝังรากลงลึกในทุกยุคสมัย สิ่งทั้งหลายเหล่านี้แหละเป็นตัวกำหนดทิศทางให้เราเชื่อหรือไม่เชื่อมันอย่างไร.